اعتدال در تربيت

هر حرکت و فعل تربيتي بايد بر اعتدال و ميانه روي استوار باشد. افراط و تفريط در امر تربيت آسيب هاي غيرقابل جبراني به همراه دارد. دين اسلام و مجموعه قوانين و مقررات ديني براساس اعتدال پايه گذاري شده است. خدا به پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) مي فرمايد:
(وَ کَذلِکَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّةً وَسَطاً )؛ (1)
و اين چنين شما را امتي ميانه ( متعادل ) قرار داديم.
حضرت لقمان نيز به فرزندش نصيحت مي کند: (وَ اقْصِدْ فِي مَشْيِکَ ). (2) در رفتارت ميانه رو باش.
انسان عاقل هيچ وقت از مرز اعتدال تجاوز نمي کند؛ حتي در مورد محبّت به فرزندان. از اين رو پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) مي فرمايند: « إعدلوا بين اولادکم...؛ بين فرزندان خود عدالت داشته باشيد. (3)
بارها اتفاق افتاده است که فرزندان از والدين خود شکايت داشته اند که بين ما فرق مي گذاريد و تبعيض قائل مي شويد. اگر چه والدين چنين نيتي ندارند، اما برداشت فرزندان اين طور است که شما فرق مي گذاريد. در مواردي نيز محبت افراطي عامل ضد تربيتي بوده است. فرزنداني که مورد محبت افراطي قرار مي گيرند، معمولاً افرادي:
1- ضعيف النفس هستند؛
2- وابسته مي گردند؛
3- اعتماد به نفس ندارند؛
4- سطح توقّع آنان بالاست؛
5- زود رنج و عصباني مي شوند؛
6- هميشه انتظار محبت دارند.
بنابراين توجّه داشته باشيم که افراط در محبّت، يک عامل مخرب است. اعتدال و ميانه روي در هر کاري از جمله محبت کردن لازم است.
حضرت علي (عليه السلام) مي فرمايند: « هر که خواهان سلامت است پس بايد ميانه روي پيشه کند. » (4)
اندازه نگه دار که اندازه نکوست *** هم لايق دشمن است و هم لايق دوست
همانگونه که زياده روي در محبت کردن امري نارواست؛ سرزنش بيش از اندازه هم مخرب و زيانبار است. به همين دليل در روايتي از نبي مکرم اسلام حضرت محمد (صلي الله عليه و آله و سلم) نقل شده است که: « افراط و زياده روي در سرزنش باعث شعله ور شدن آتش لجاجت مي گردد ». (5)

نمونه هايي از عدم رعايت اعتدال در تربيت فرزندان

1- توجه خاص به يکي از فرزندان؛

به دليل جنسيت پسر يا دختر بودن و يا تک فرزند خانواده بودن.
تبعيض بين فرزندان باعث ايجاد کينه و دشمني بين فرزندان، محروم ماندن بقيه فرزندان از محبت و از همه مهم تر تربيت غلط فرزندي که بيشتر مورد توجه بوده است و همچنين ايجاد حسادت بين خواهران و برادران مي شود.

2- پرداختن پول تو جيبي بدون حساب و کتاب؛

در اينجا نيز اگر افراط و تفريط وجود داشته باشد، فرزند شما از نظر تربيتي دچار مشکل مي گردد؛ چون بيش از حد پول دادن باعث مي گردد وي در آينده فردي متوقع و خودخواه شود و نتواند خانواده خود را از نظر اقتصادي اداره کند؛ ضمناً ندادن پول، امکان اين که به وسيله ديگران تطميع گردد و دچار خطاي دزدي گردد را فراهم مي کند.

3- کنترل کردن فرزندان؛

کنترل فرزندان اگرچه از وظايف والدين است، ولي کنترل بايد در حد اعتدال باشد. کنترل شديد باعث مي شود که فرزندان اعتماد به نفس خود را از دست داده و نتوانند در آينده روي پاي خود بايستند. کنترل شديد هم عامل مخربي خواهد بود که آسيب هايي را به کودکان وارد مي کند.

4- تشويق و تنبيه؛

قبلاً هم اشاره شد که تشويق و تنبيه از ابزارهاي تربيتي به شمار مي روند؛ ولي والدين بايد در اين جا نيز حد اعتدال را رعايت نمايند. در مباحث گذشته افراط و تفريط در اين مورد بررسي کرده ايم.

5- افراط و تفريط در انتخاب دوست؛

گاهي والدين مانع انتخاب دوست توسّط فرزندان خود مي شوند. اين نيز در آينده خطراتي را براي آنان به همراه خواهد داشت. گاهي هم والدين به طور کل در مورد انتخاب دوست فرزندان خود بي تفاوت هستند؛ اين نيز خطر آفرين است در مورد دوستيابي نيز رعايت اعتدال لازم است.

6- رعايت اعتدال در تأمين خواسته هاي فرزندان؛

خواسته هاي منطقي بچه ها و نوجوانان را بايد با روي گشاده تأمين کرد ولي در مورد خواسته هاي غيرمنطقي بايد مقاومت کرد. رعايت اعتدال بين خواسته هاي منطقي و غيرمنطقي از وظايف والدين و مربّيان است.

7- رعايت اعتدال در بعد تربيت ديني و نماز کودکان و نوجوانان؛

اگر در تربيت ديني فرزندان سخت گيري بيش از حد داشته باشيد بچه ها از نماز متنفر مي گردند و از عبادت دوري مي کنند، اگر هم بي توجهي کنيد ديگر نماز نمي خوانند.
پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمودند: « يسَّر و لاتُعسِرّ؛ آسان بگيريد و سخت گيري نکنيد » (6) اما اين آسان گرفتن به معناي بي تفاوتي نيست.

پي نوشت ها :

1-بقره:143.
2-لقمان:19.
3-آداب المعلمين، ابن سخنون، ص 353.
4- شرح غررالحکم، ج5، ص 266.
5- ميزان الحکمه، ج1، ص 76.
6-الجامع الصغير، ج2، ص 761.

منبع مقاله :
رفيعي محمدي، علي محمد (1392)، بيست اصل در تربيت: اصول برقراري ارتباط با کودکان و نوجوانان، قم، انتشارات رسول اعظم (ص)، چاپ دهم